عشق نایین

دو شنبه 21 آذر 1390برچسب:,

:: 15:51 :: نويسنده : علیرضا

خانه های تاریخی

خانه پیرنیا (موزه کویر): خانه پیرنیا یکی از یادگارهای ارزشمند معماری دوران صفویه و نمونه شاخصی از مساکن سنتی نائین است. فضاهای اصیل مساکن سنتی موجود در خانه از قبیل هشتی –دالان–شاه نشین–غلام گردش و... بیانگر سکونت مردمی است که از قدیم اهل فضل و هنر بوده‌اند. این ساختمان در حال حاضر محل موزه مردم شناسی کویر واداره میراث فرهنگی نائین است.

و در مقابل مسجدجامع نائین قرار گرفته. نخست سیدی از اهالی زواره به عنوان نماینده شاهان صفوی در این خانه حضور داشته و به رفع و رجوع امور شهر نائین می‌پرداخته. بعدها این خانه به خاندان پیرنیا رسیده‌است. گچ‌بری‌ها و نقاشی‌های ایوان شاه نشین وکرسی و اطاقک فوقانی چشم‌نواز و خیره‌کننده‌است. در این گچ‌بری‌ها تزیینات متنوع معماری چون رسمی بندی، کاربندی،یزدی بندی و... است. کنار نقاشی روی دیوار اشعار زیبایی نیز نقش بسته‌است در قسمت ایوان شاه‌نشین تصاویر زیبایی از هفت پیکرنظامی بر دیوارها نقاشی شده‌است. فضای اصیل مساکن سنتی موجود در خانه عبارتند از:ورودی، هشتی،غلام گردش، ایوان شاه‌نشین،اتاقک نشیمن پاکرسی، دلان، بخش تابستان‌نشین و زمستان‌نشین. این خانه در سال ۱۳۷۳ به موزه مردم‌شناسی کویر نائین تبدیل گشت و اداره میراث فرهنگی نائین در این خانه مستقر است.

خانه تاریخی فاطمی: این خانه در میان بافت قدیم، در کنار بازار و بنای تاریخی نارین قلعه قرار دارد. این خانه از دوره قاجار و متعلق به خاندان فاطمی است. خانه فاطمی‌ها دارای بخش‌های اندرونی، بیرونی، حیاط خلوت،تالارارسی و گوشواره با تزیینات گچ‌بری، نقاشی،معرق کاری و نیز درهای زیبایی مشبک کاری است.

باغ مصلای نایین

مصلای شهر نائین، باغی وسیع و زیبا ست که تا چند سال پیش تفرجگاه مردم نائین بود. دیوارهای آجری آن بلند و کنگره‌ای است. چهار برج به طور قرینه در چهار گوشه آن قرار دارد. درب اصلی باغ در سمت شمال شرقی، رو به امازاده سلطان سید علی باز می‌شود. در محل ورود به حیاط یک هشت ضلعی ورودی آن هشتی، بالا خانه‌ای است هست که محل کتابخانه مرحوم معاضد السلطنه پیرنیا بوده‌است. وسط باغ بقعه‌ای هشت ضلعی هست که دو سه پله از سطح زمین بلندتر است. این ساختمان به صورت چهار ایوانی است و بر فراز آن گنبدی بلند و زیبا هست که با کاشی فیروزهای رنگ پوشیده شده‌است. زیر گنبدمیرعبدالوهاب ومحمدحسین کوزه کنانی به خاک سپرده شده‌اند. عبدالوهاب عارف شهیر و جد اعلای خاندان پیرنیاست. ساختمان بقعه مربوط به عهد قاجار است.

به فاصله کمی از ورودی، سنگ مرمر نفیسی نصب شده که تاریخ آن مربوط به سال ۹۳۵ه.ق است. این سنگ متعلق به مزار سید علی بن احمد نور بخش (بزرگ سلسله نور بخشیه) معاصر شاه طهماسب صفوی است. در یکی از اضلاع باغ آب انباری ساخته شده که دارای دو راه پله‌است. یکی از این راه پله‌ها در بیرون باغ و افع شده‌است این آب انبار دارای دو باد گیر بلند و زیبا نیز می‌باشد.

قلعه ها

*نارین قلعه

*قلعه عاشورگاه

آب انبارهای نایین

از دیگر آثار تاریخی نائین آب انبارهای آن هستند. آب انبارهای نائین از لحاظ عناصر و اجزاء ساختمان شباهت تمامی با هم دارند. این آب انبارها به خاطر شرایط اقلیمی و کویری نائین ساخته می‌شدند زیرا آب بیشتر قنات ها شور و غیر قابل استفاده بود. هر آب انبار شامل یک منبع یا مخزن آب بود که بربالای آن سقفی گنبدی شکل بنا می‌کردند و دو بادگیر آب را خنک نگاه می‌داشتند. راه پله و محل برداشت آب ازدیگر قسمتهای آب انبارهای نائین است. هر محله در نائین دارای یک آب انبار بوده که هنوز نیز پابر جا هستند و برخی از آنها تا چند سال پیش مورد استفاده قرار می‌گرفتند. از معروفترین آب انبارهای نائین آب انبارمعصوم خانی است که در محله چهل دختران واقع است. در شهر کویری نائین، آب مهم‌ترین عنصر حیات و بقا در دوره‌های مختلف تاریخی محسوب می‌شود و آب انبارها مهم‌ترین منبع نگهداری و تأمین آب در فصول گرم سال در این منطقه‌است. از شهر نائین با بیش از ۵۰ بنای آب انبار می‌توان به شهر آب انبارها یاد نمود که ۸۰ درصد از آنها مورد استفاده‌است و اکثرا به پمپ برقی مجهز هستند. با این وجود از سال ۱۳۷۵ آب شرب لوله‌کشی از زاینده‌رود به نائین منتقل می‌شود.

تیپ و شکل آب انبارهای نائین حائز اهمیت بوده و از اجزاء مختلفی همچون مخزن، بادگیر، پاشیر تشکیل شده‌است بادگیر در اطراف مخزن و وسیله خنک کننده جهت آب بوده‌است و پاشیر با معماری سر در جهت برداشت آب ساخته شده‌است در نائین آب انبارها را به تناسب نیاز با اشکال مختلفی می‌توان مشاهده نمود. معمولاً شکل کلی آب انبارها با یک مخزن و دوبادگیردر کنار آن و یک پاشیر روبروی آن دیده می‌شود ولی به تناسب نیاز گاهی با یک پاشیر دو مخزن (آب انبار خان یا دوقلوی نائین و محمدیه) با یک مخزن و دو پاشیر (آب انبار مصلای نائین) و اشکال متنوع دیگر می‌توان مشاهده نمود. قدمت آب انبارهای نائین از صفویه به بعد بوده و در طول دوره‌های تاریخی مهم‌ترین عامل ذخیره آب محسوب می‌گردیده‌است در نائین این عنصر معماری با وجود در دسترس بودن فناوریهای روز، هنوز مورد استفاده‌است.

حمام های تاریخی

حمام قدیمی نوآباد
حمام قدیمی پنجاهه مربوط به دوران صفویه به بعد.
حمام قدیمی کلوان مربوط به دوران صفویه به بعد.
حمام امام رضا(ع) محله کوی سنگ.

امامزاده‌ها

*امامزاده سلطان سیدعلی

امامزاده ابومحمد
امامزاده سلطان موصله نائین که ساختمان آن از قرن هشتم یا نهم ه.ق است
امامزاده جنید
امامزاده عبدالله
امامزاده ابراهیم
امامزاده پیرمردان
امامزاده فاطمه نساء

حسینیه‌های نائین

هر محله قدیمی نائین یک حسینیه دارد. اگر چه اکثر مردم از قسمت قدیم شهر به بخش نوساز نائین نقل مکان کرده‌اند وعملا محلات قدیمی خلوت شده‌اند اما هنوز حسینیه‌ها در ایام عزاداری رونق گذشته را دارند. این حسینیه‌ها شامل یک مکان مسقف و سر پوشیده برای فصول سرد ویک فضای باز برای سایر ایام و فصول است. حسینیه‌ها معمولاً شبیه به یکدیگر ساخته شده و دارای یک صفه بزرگ (شاه نشین) وصفه‌های کوچکترهستند که دورتا دورحسینیه را فرا گرفته‌اند. بر دیوار حسینیه‌ها اشعار زیبا به خط نستعلیق همراه با نقاشی‌های گل وبوته به چشم می‌خورد. صفه‌ها عموما دو طبقه هستند و طبقات بالا که مردم نائین آن‌ها را «غرفه» می‌گویند به بانوان اختصاص دارد. گنبد حسینیه‌های مسقف بیشتر برمربع منظمی قرار دارد که درقسمت کاسه گنبد ۸ ضلعی و در بال به ۱۶ضلعی تقسیم می‌شود. مصالح حسینیه‌ها نیز عموما آجر هستند. حسینیه‌ها محلات هفت‌گانه نائین تماماً قدمتی در حدود ۷۰الی ۱۰۰ سال دارند تنها حسینه‌ای که گنبد آن نوسازی شده‌است حسینیه سرای نو می‌باشد. در نائین حسینیه‌ها را میدان نیز می‌گویند حسینیه‌ها در قدیم علاوه بر آن که مرکز تجمع برای عزاداری بودند محلی نیز برای تصمیم گیریهاوتبادل نظر نیز به حساب می‌آمدند. بافت قدیمی نائین به گونه‌ای طراحی شده که حسینیه هر محله به راحتی با سایرعناصر مانند سقاخانه‌ها و بازار و مساجد و حمام‌ها و گورستان عمومی شهر ارتباط برقرارکنند.

مهم‌ترین حسینیه‌های نائین عبارتند از:

حسنیه نوآباد
حسینیه پنجاهه
حسینیه چهل دختران
حسینیه سرای‌نو
حسینیه کلوان
حسینیه باب‌المسجد
حسینیه کوی سنگ (گودالو)

مساجد

*-*مسجدجامع نایین

*-*مسجدشیخ مغربی

*-*مسجدخواجه خضر

*-*مسجدباباعبدالله

*-*مسجدجامع قدیمان

کشاورزی و دامداری

اقتصاد نائین از دورترین روزگار بر کشاورزی وصنایع دستی متکی بوده‌است. اما از آنجا که نائین شهری گرم و خشک است، با کمبود آب روبروست و همان مقدار آب هم فوق‌العاده شور است، از این‌رو کشاورزان ناچار به مبادرت به کاشت درختانی کرده‌اند که به آب کمتری نیاز داشته باشد. به همین خاطر بیشتر باغ‌های نائین را درختان انار و پسته تشکیل می‌دهد و دامپروری نیز در حد تأمین احتیاجات روزمره مردم رایج است. همچنین در این منطقه، گوسفند بیش‌تر از سایر دام‌ها پرورش می‌یابد.

عبا بافی

از صنایع رایج و معتبر نائین عبا بافی است. عبا بافان، محصول خود را ازکرک وپشم شتر در رنگ‌های زرد، مشکی، سرخ و خرمایی می‌بافند. مهم‌ترین مرکز عبابافان نائین در محمدیه قرار دارد. کارگاه‌های این عبابافان و نیز نحوه کار آن‌ها یکی از جاذبه‌های تماشایی این منطقه محسوب می‌شود.

قالی بافی

قالیو قالی‌بافی با نام نائین پیوند خورده و قالی بافی از مشاغل اساسی مردم نائین به شمار می‌رود. در انارک قالی و قالیچه‌هایی با طرح نائین و نقشه‌های افشان و ترنجی و بته‌ای بافته می‌شود. در خور نیز صنایع دستی قدمتی دیرینه دارد. قالی‌های خور و بیابانک دارای طرح نائین و نقش‌های ترنج ولچک – افشان- لیلی و مجنون است که در سراسر کشور شهرت فراوان دارد

مردم

مردم نائین مسلمان و شیعه اثنی عشری هستند. مردم نائین به زبانی سخن می‌گویند که باز مانده زبان ایران باستانو (پهلوی)است

پوشش‌ها

امروز لباس مردم نائین نیز همچون سایر شهرهاست اما برخی روستاها به ویژه مناطق شرقی نائین کشاورزان لباس سنتی قدیم بر تن می‌کنند. این پوشاک شامل پیراهن ساده سفید، بدون یقه و شلوار مشکی و ساده‌است

غذاهای بومی، میوه‌ها، شیرینی‌ها و ترشی و تنقلات محلی

در منطقه نائین غذاهای بومی چون آش جو و نیز تولیدات محلی چون نان محلی و ماست چکیده(ماستینه)و ... وجود دارد. در این خطه مردم به طریقی خاص نان را در تنور خشک می کنند . این نان به مدت طولانی قابل استفاده است و از طعم دل انگیز خاصی برخوردار می باشد. سوغات نائین نیز در درجه اول صنایع دستی آن از جمله عبا، فرش و... سپس غذاهای بومی است. شیرینی های ناییین به دلیل همجواری آن با استانهایی نظیر یزد و اصفهان همانند شیرینیهای آنجاست و غالبا حاجی بادام و حلوا شکری و باقلوا و قطاب یزد به وفور در نایین یافت می شود. از دیگر شیرینی های خاص که در مناسبتی تحت عنوان برات نایینیها به عنوان خیرات برای درگذشتگان خود می پزند می توان به سیروک اشاره کرد. گندم و برنج بوداده نیز از تنقلات مردم این منطقه می باشد که به نام گندمک و برنجک شناخته شده است

صنایع دستی

از صنایع رایج و معتبر نائین عبا بافی است. پیش از فرش، کیفیت عبای نائین در ایران بسیار مشهور بود. عبا بافان، محصول خود را از کرک و پشم شتر در رنگ‌های زرد، مشکی، سرخ و خرمایی می‌بافند. مهم‌ترین مرکز عبابافان نائین در محمدیه قرار دارد. کارگاه‌های این عبابافان و نیز نحوه کار آن‌ها یکی از جاذبه‌های تماشایی این منطقه محسوب می‌شود. در فاصله سالهای ۱۳۱۳ تا ۱۳۲۰ که استفاده از لباسهای سنتی و محلی تا حدی ممنوع شد عبای نائین نیز از رونق افتاد. اما پس از شهریور سال ۱۳۲۰ این صنعت دوباره رونق گرفت به طوری که عباهای زمستانی که در نائین بافته می‌شدند به چنان شهرتی رسیدند که کشورهای حوزه خلیج فارس وشبه جزیره عربستان و عراق خریدار آنها شدند. در حال حاضر بر اثر عدم استقبال از عبای نائین بار دیگر از رونق این صنعت کاسته شده‌است به طوریکه جزء چند کارگاه که در محمدیه نائین دائر است کسی از این کار استقبال نکرده‌است. در سال۱۳۵۰، میزان صادرات عبای نائین سالیانه ۳۰۰ تا۵۰۰۰ عدد بوده‌است. لازم به توضیح است که کارگاه های عبابافی نایین در بین افراد بومی آن منطقه به نام سرداب معروف می باشد. این سرداب ها در حال حاضر محل فعالیت تعداد اندکی از عبابافان قدیمی این منطقه است. از بنام ترین عبابافان این منطقه می توان به رضا قیامی محمدی اشاره کرد. در حال حاضر تعدادی از این سرداب ها توسط سازمان میراث فرهنگی دوباره احیا گردیده اند .

قالی نائین

قالی نائین آوازه جهانی دارد. با اینحال فرشبافی در نائین قدمتی کمتر از ۱۰۰ سال دارد. در حقیقت با افول صنعت عبابافی، صنعتگران و هنرمندان عباباف به بافتن فرش روی آوردند. تاریخچه این صنعت به سالهای ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۵ شمسی می‌رسد. در این سالها برادران سجادی که از سادات محترم نائین بودند در این شهر کلاس قالی بافی دائر کردند و علاقمندان را آموزش دادند. استعداد مردم نائین، و کوشش طراحان اولیه فرش مانند مرحوم رهنما باعث شد تادر همان سالهای نخست فرش نائین با قالی‌های اصفهان، کاشان رقابت کند و حتی از آنها پیشی گیرد. نویسنده کتاب قالی ایران در مورد پیشرفت فرش نائین می‌نویسد: «همچنانکه فرش کرمان پس از کسادی بازار شال رونق گرفت فرش نائین نیز هنگامی با اقبال روبه رو شود که پارچه ظریف عبا رونق خود را از دست داد...» نویسنده کتاب، الیاف پشم نائین را ظریف تر و نرمتر از پشمی می‌داند که معمولاً در سایر نقاط فلات ایران به دست می‌آید و از آنجا که ریسندگان نائین از این ازاین پشم کلافهای نازک و یکنواختی تهیه می‌کنند رنگهای که به کار می‌برند بسیار عالی وبی نظیر است، امروزه فرش نائین با طرح‌ها و رنگهای متنوع کماکان شهرت خود را حفظ کرده‌است. بسیاری ازکارشناسان دلیل شهرت فرش نائین را ثابت بودن رنگ، زیبایی، نقشه و طول قدمت بافت می‌دانند رنگهای که در قالی نائین به کار می‌رود بیشترلاکی، سبز، یشمی، نارنجی، قهوهای، عنابی، خاکی، کرمی، آبی، لاجوردی و فیلی می‌باشند. در حال حاضر قالی در اقتصاد شهر نائین کاملا موثراست و تجارت قالی و سایرامورمربوط به این صنعت از مشاغل اساسی مردم نائین به شمار می‌رود.

کاشی‌سازی

کاشی سازی و کاشی کاری از هنرهای دستی نائین است که سابقه‌ای دیرینه دارد. به طوری که تا حدود ۵۰ سال پیش کاشی‌های تولید نائین به بیش‌تر شهرهای بزرگ ایران صادر می‌شد.

شال بافی

نائین نیز از هنرهای دستی زیبای این خطه بوده‌است که اینک از میان رفته‌است.

کوزه گری و سفالگری

کوزه گری نائین نیز یادگار روزگاران گذشته این شهر است. ظروف سفالی نائین که از نظر ظرافت و استحکام معروف هستند تا جند سال پیش به شهرهای دیگر صادر می‌شده‌اند متاسفانه امروز به علت عدم استقبال مردم از این صنعت و ورود ظروف مشابه، کارگاه‌های کوزه گری تقریبا به حالت تعطیل درآمده و کوزه گران هنرمند نائین تماما تغییر شغل داده‌اند

موزه

خانه پیرنیا در اسفند ماه۱۳۷۳ به موزه مردم شناسی کویرنایین تبدیل گشت. در این موزه اشیاء وسایل و لوازم و به طور کلی عناصر فرهنگی مردم کویر اعم از پوشاک، ظروف فلزی و چوبی، صنایع دستی، کارگاه‌های مختلف عبا بافی، گلیم‌بافی، آهنگری سنتی، سفالگری، قالی‌بافی و آداب و رسوم و اعتقادات مردم با اشیاء موجود، ترکیب فرهنگی مردم کویر برای بازدیدکنندگان به نمایش گذاشته می‌شود. در این موزه چاپخانه سنتی بسیار زیبایی نیز از گردشگری پذیرایی کرده و فروشگاه کتاب میراث فرهنگی کتاب در زمینه‌های مختلف فرهنگی عرضه می‌نماید.

آموزش

واحدی از دانشگاه آزاد اسلامی در سال ۱۳۶۸ در نائین تاسیس شده‌است. این دانشگاه در حال حاضر در مقاطع کاردانی و کارشناسی و در رشته‌های مهندسی برق و رایانه، روانشناسی، پرستاری، مامایی، مکانیک خودرو و نقشه‌کشی معماری دانشجو می‌پذیرد.

دانشگاه پیام نور دانشکده هنر نایین (از مجموعه دانشگاه هنر اصفهان) و یک دانشگاه غیر انتفاعی متعلق به شخص نماینده نایین

سوغات نایین

زعفران، پسته، کتیرا، حاجی بادام نایینی، داروهای گیاهی و لبنیات محلی از صنایع دستی می توان به فرش دستباف، عبا و گلیم اشاره کرد.

خوش نویسان نائین

نائین را شهر خوشنویسی و خوشنویسان می‌دانند، اکثر تذکره نویسان در معرفی شعراو گویندگان نائینی هنر خوشنویسی آنها را نیز در کنار شعر وادب ذکر کرده‌اند. شهر نائین پیوسته خوشنویسانی صاحب نام داشته است. برخی از آنان عبارتند از:

ميرزا هادي خوش نويس : منشي نامور دربار ناصري در قرن ١٣ كه تصوير او توسط كمال الملك كشيده شده و در تالار انجمن خوشنويسان نصب مي باشد.
عبد العظیم نائینی : از خوشنویسان اواخر دوران صفویه‌است وی فرزند محمد رفیع می‌باشد.
میرزا احمد خوشنویس : متوفا به سال1250قمری از خوشنویسان دوران قاجار.
میرزا حسین علی خان وزیر (طبا طبائی): متوفا به سال1260 هجری از خوشنویسان دوران محمد شاه قاجار.
میرزا محمد علی خان فرزند سید عابد : از خوشنویسان اواخر دوران قاجار است که در سال1300 هجری همزمان با سلطنت ناصر الدین شاه قاجار وفات یافت.
میرزا مهدی خان فرزند میرزا ابولقاسم خان سلطان الحکماء (که شرحش گذشت): وی متوفا به سال ۱۳۰۰ هجری است وی قبل از پدر فوت کرده‌است.
بانو مریم : (این زن خواهر مشیر الدوله‌است که خط او را استادانه ذکر کرده‌اند در کتاب تذکره خوسنویسان معاصر خط اورا در زمره خوشنویسان برجسته ذکر می‌کند.
میرزا حسن خان نائینی : که در سال1300 هجری در کذشت
میرزا نصر الله خان مشیر الدوله: متوفا به سال1320 هجری قمری.
میرزا عبد الحسین فلسفی : متوفا به سال1314 فرزند سید حکیم.
میرزا محمود خوشنویس : متوفا به سال1335 هجری قمری
میرزا حسنعلی: متوفا به سال ۱۳۲۸ هجری فرزند میرزا معصوم.
میرزا محمود چاووش فرزند میرزا احمد: متوفا به سال1335 قمری.
میرزات ابو طالب خان رحیمی فرزند میرزا حسین: متوفا به سال1300 هجری قمری
میرزا محمد خان بقائی : متخلص به غوغا به سال1345 هجری قمری.
میرزا محمود خان ثقة السلطنه : متوفا به سال1308 شمسی.
میرزا طاهر اعلامی فرزند ابوطالب باغچه‌ای: متوفی به سال1308 هجری شمسی.
ملا محمد رضا : وی از تحسین مکتب دارن نائین است که اکثربزرگان رجال ازشاگردان او بوده‌اند مرحوم معلم نائینی در سال ۱۳۰۰ شمسی وفات یافته‌است.
میرزا حسین منشی باشی : فرزند حاج میرزا محمد صادق خان که در سال1304 شمسی در گذشته‌است.
میرزا حسن عماد الشریعه امامی : فرزند عبد الحسین متوفا به سال1308 شمسی.
میرزا عبد الحسین حکیم : فرزند سید ابراهیم حکیم متوفا به سال1314 شمسی.